Toen ik in 2020 op het markt-terras van Copacabana en uitkijkend op de kerk een pilsje nuttigde viel mijn oog op de zonnewijzer die aan de kerkmuur aangebracht was. Wat me opviel was dat de tijdsaanduiding niet overeenkwam met die op mijn smartfoon. Intrigerend, men kan daar alles bij invullen en fantaseren, het was in elk geval toen een leuke tijdspassering.
Zittend en genietend op terras achter een ijskoud gersnatglas legde ik met gepaste tussenpozen van een kwartier telkens de stand van de zon vast op mn apple. Frits Heijne – de oudste stadsgids van Enschede (nu 86 jaar!) en een wandelende encyclopedie – heb ik toen geraadpleegd. Hij was graag bereid zijn kennis te delen en stelde me een pagina uit zijn map ter beschikking met info over de zonnewijzer. Terwijl hij met een paar gasten enthousiast een rondje om de kerk wandelde, noteerde ik de inhoud van de pagina en deel ik bij deze zijn kennis met u:
“De Zonnewijzer werd in 1836 aangebracht. De ontwerper was de Enschedese amateur-sterrenkundige Coenraad ter Kuile (1781-1852). Hij voegde aan de reeds lang bekende zonnewijzers een zogenaamde E-lus toe (E = Equation of time, tijdvereffening). Hiermee heeft Enschede de oudste E-lus aan een openbaar gebouw.
Een zonnewijzer geeft de plaatselijke, hier de Enschedese, tijd aan. Als de zon in Enschede op het hoogste punt staat, dus in het zuiden, is het daar 12 uur. De aarde beschrijft een baan om de zon. Een deel van het jaar neemt de snelheid van die omloop toe, dan wordt het hoogste punt elke dag iets vroeger bereikt en geeft de zonnewijzer dus “te vroeg” aan dat het 12 uur is. In het andere deel van het jaar neemt de omloopsnelheid af en wordt het hoogste punt steeds iets later bereikt.
Om toch een regelmatige tijdsaanduiding van een vast moment van 12 uur te verkrijgen dient die E-lus. Als namelijk het puntje van de schaduw in de juiste maand op de E-lus komt, dan is het 12 uur. Daarmee wordt de invloed van die wisselende omloopsnelheid gecorrigeerd. Want het verschil tussen 12 uur op de zonnewijzer en 12 uur op de E-lus is gelijk aan de afwijking die door de veranderende omloopsnelheid wordt veroorzaakt.
De Enschedese zonnewijzer geeft die plaatselijke tijd heel precies aan. Maar onze officiële tijd is de Midden Europese Tijd en die loopt ruim 32 minuten voor op de Enschedese tijd. Een klok geeft 12.32 aan als de zonnewijzer op 12 uur staat en ’s zomers staat de klok dan zelfs op 13.32 uur.” – (tekst F. Heijne)