Pasen kent – anders dan algemeen wordt aangenomen wordt – géén joodse oorsprong maar is het een eeuwenoud heidens lentefeest waarbij de terugkeer van de levenbrengende zon verwelkomd werd. Tegelijk met de opnieuw geboren zon kwam de lente die opnieuw vruchtbaarheid aan land, vee en mens schonk. Het tijdstip waarop dit zonnefeest plaatsvond werd bepaald door de stand van de maan. Op de derde volle maan, volgend na de winterzonnewende, werd met de geboorte van de zon de komst van de vruchtbaarheidsgodin Ostara gevierd. De naam ‘Ostern’ (uit het oosten komend) is afkomstig uit het Oer-Germaans.
Het licht van de zon nam in de vruchtbaarheidssymboliek een belangrijke plaats in en de kleur geel was alom aanwezig op dit lentefeest. Daarnaast verbeeldde de kleur groen de herlevende vruchtbaarheid van de gewassen en de kleur rood de kracht van liefde en leven(s)vrucht. Met nakomelingen werd de eigen bloedlijn voortgezet.
Rond (gevlochten)en acht-vormige kring-broden symboliseerden naast vruchtbaarheid tegelijkertijd ook eeuwigdurendheid uit.
Spek (vet) en honingkoek (zoet) maakten tot in de middeleeuwen onderdeel uit van het paasontbijt, net als eieren, gedroogd vlees, gedroogde vruchten, noten, granen, honing, etc. In verschillende delen van de wereld is het nog steeds gebruik ham te eten bij het pas(s-er)en ontbijt.
Zo bestaat het Oekraïense paasontbijt naast het brood o.a. uit worst, ham, ei, boter, room net als in Oostenrijk waar men eveneens een salade van het wortelgewas radijs/rettich gebruikt. Het vandaag de dag smeren van vet/boter op het brood heeft zijn oorsprong in dit pre-Germaanse lentefeest ter ere van de godin Ostara.
Het hedendaags traditioneel Nederlands paasontbijt kent naast het brood ook ei en wordt vaak opgesierd met ‘Boterlam’, van boter gemaakte figuren als een zwaan (Signius/Signia), haas, kip, etc. Na de kerstening waarin door de overwinnende geloofsleer de bestaande symbolen en rituelen van nieuwe betekenissen werden voorzien werd het zonnefeest herdoopt tot Pasen, waarin echter onveranderd de overgang gevierd wordt van de onvruchtbare naar de vruchtbare tijd.
In het Engels wordt deze tijd Pass-over genoemd (passeren in het Nederlands), Pascha in het Latijns en Pessach in het Hebreeuws. In het christelijk geloof staat het nu symbool voor de wederopstanding en terugkeer van christus. In het joodse geloof zijn de heidense elementen terug te vinden in de zes verschillende etenswaren op het Séder/seiderbord, een (seid-seis-zes) zesvaksbord met o.a. (vet)vlees, ei en radijs en het van oorsprong vierkante matzes. In dit bord is het pre-Germaanse zes-spakige wiel verbeeld, de ‘heel- of moederrune’ dat op haar beurt is samengesteld uit het rune-teken voor leven en dood. (In stalramen in de nok van boerenschuren is dit wiel terug te vinden in heel Nederland)
Feestbrood
Traditioneel speelde brood naast alle andere voedingsmiddelen bij deze (in principe altijd om de zon draaiende) feesten een grote rol. De traditionele vorm van deze feestbroden is en was rond waarmee de rol van de levenbrengende zon werd geëerd. Al naar gelang de ontwikkeling, mogelijkheden en kennis varieerde dat van platte, dunne broodschijven, ronde-, stamvormige broden, (ronde) bollen, kransen, kringvormige, lus-, 4, 5, 6 of 8-vormende baksels. Het woord ‘brood’ is in directe lijn te verbinden aan woorden als ‘brut’, ‘broed’, bruid’ wat te maken heeft met leven, vruchtbaarheid en voortzetting van de bloed/levenslijn. De woorden ‘rond’ en ‘draaien’ hebben in deze context een hogere (goddelijke) betekenis en zijn terug te vinden in alle soorten van feestbroden die vandaag de dag bekend zijn waar ‘binding’, ‘bonding, (ver)’bind/bond‘ een rol spelen. Bolvormige broden, geplette en met vulling voorziene deegplakken die opgerold én in een kringvorm gebakken zijn, spiraalbroden, rondgevlochten broden, broden voorzien van draaiingen en versieringen.
Platte ronde broden (zoals bijv. de Pannenkoek of de Turkse Palacinka) zijn nog steeds overal bekend en gegeten. De Pascka, het Oekraïense paasbrood is een voorbeeld van een stam/staafvormig brood, van boven voorzien van suikerfondant en zoete garnering. Een andere variatie van de Pascka is het kringvormige brood met een gat in het midden en van bovenaf voorzien van gevlochten deegslierten, een soort van hybridevorm. Bekende voorbeelden van het draaibrood zijn de Oostenrijkse Reindling een paasbrood waarbij de gevulde deegrol in de vorm rond gelegd wordt, de Italiaanse Gubana en het Sloveense Gubanza. Net als de Oostenrijkse variant worden deze Paasfeest-Ostern/Ostarabroden niet alleen met pasen gegeten maar komt het ook met kerst, bruiloften en andere feestdagen op tafel te staan. In de regel waren deze festiviteiten verbonden aan maanstanden, zonnewendes en eveningen. Bij de acht spaken van het zonnewiel (Yule (20-23/12), Imbolc (2/2), Ostara (19-23/3), Beltane (1/5), Litha (19-23/6), Luchnassad (1/8), Mabon (20-24/9), Samhain (31/10-1/11) behoorden oeroude symboliek en riten. Op Imbolc bijvoorbeeld werden verbonden gesloten, tijdens Ostara werd het nageslacht verwekt wat met Yule het levenslicht zag.
De Sukerpof, Zucker-Puf, Sûkerbolle, Bolster en naamgelijke tractaties werden en worden traditioneel bij de kraamvisite geserveerd. Broodcake met een zoete vulling bestaande uit een mengsel van bruine basterd, roomboter en kaneel waarbij men aan de laatste o.a. magische krachten toedichtte bestemd en bedoeld voor het uitdrijven van boze geesten.