Comment ils sont tombes – Hoe zij vielen
Onder deze aanhef verscheen op woensdag 23 september 1936 in het Franse weekblad VU een fotoreportage die de kort daarvoor uitgebroken Spaanse Burgeroorlog verbeeldde. Bovenaan op pagina 1.106 van de 445e editie prijkte een foto die sindsdien beeldbepalend & beeldvormend model staat voor deze moorddadige Spaanse broederstrijd. De foto waarop een stervende soldaat is afgebeeld kreeg wereldfaam onder de naam The Fallen Soldier, een andere betiteling dan de fotograaf ervan zelf eraan verbonden had, nl.: “Loyalist Militiaman at the Moment of Death, Cerro Muriano, September 5, 1936”.
Het was een meer dan unieke foto die de dan 22-jarige Endre Friedmann had weten te maken. Een toevalstreffer van een op de miljoen, een soldaat die dodelijk getroffen wordt en ter aarde zakt juist op het moment dat Endre de opnameknop van zijn camera indrukte. Een bijzondere foto die al vanaf het eerste moment onderwerp is van een slepende controverse en al jaren met stip & absoluut genomineerd staat voor de prestigieuze titel ‘The picture that fools the World’.
Op 22 oktober 1913 wordt de eerder genoemde fotograaf Endre als Endre Ernó Friedmann in Budapest geboren. Als 18-jarige wijkt de Marxistisch georiënteerde -Joods-Hongaarse- Endre in 1931 uit naar Duitsland en zet hij zijn eerste stappen op het journalistieke vlak. Niet schrijvend en woord-verbeeldend maar beeldvormend als foto-journalist wordt zijn route. In 1932 weet hij zijn eerste fotoreportage (een toespraak van Leon Trotski in Kopenhagen met de titel: De betekenis van de Russische Revolutie) afgedrukt in een Duitse krant.
Nadat in 1933 de Nationaal Socialisten in Duitsland aan de macht komen verruilt hij Duitsland voor Oostenrijk en vertrekt hij via Wenen naar Parijs waar hij later de drie jaar oudere Gerta leert kennen. Gerta Pohorylle is een Joods-Duitse emigrante van Poolse origine, die in 1934 naar Parijs vertrokken is. Gerta assisteert Endre bij zijn camerawerk, raakt op die wijze betrokken bij de persfotografie en ontwikkeld zichzelf ook tot een verdienstelijk fotografe. Endre raakt op zijn beurt sterk geïnteresseerd in Gerta maar deze houdt de boot op dit gebied wat af. Om hun Joodse achtergrond te maskeren bieden beiden hun fotografisch werk onder de fictionaire naam Robert Capa bij persagentschappen aan, zoals bij het fotopersbureau Alliance Photo.
De nickname Robert Capa komt niet zomaar uit de lucht vallen, ze is in directe lijn gelinkt aan de succesvolle Amerikaanse regisseur van Italiaanse afkomst, Francesco Rosario (Frank) Capra. De verbastering Cápa staat – vrij vertaald in het Hongaars – voor haai, een bijnaam die Endre voor zichzelf wel passend vind.
Als halverwege juli 1936 in Spanje de Fascistische Revolutie gestart wordt trekken zowel de 22-jarige Friedmann als de 25-jarige Pohorylle naar Barcelona om de mensenslachting op de gevoelige plaat vast te leggen. ‘La pequeña rubia’, oftewel ‘het kleine blondje’ zoals Pohorylle in Spanje al snel bekend raakt, wijst de persoonlijke toenaderingen waaronder een huwelijksaanzoek van Friedmann af en ontwikkelt zich al snel tot een onafhankelijk werkende oorlogsfotografe.
Op zaterdag 5 september 1936 maakt Friedmann een serie foto’s met waarop Republikeinse strijders ten velde afgebeeld staan en een ervan zal later wereldfaam verwerven. Op woensdag 23 september 1936 worden de door Friedmann geschoten foto’s afgedrukt in een twee pagina’s tellende reportage het Franse weekblad VU. Op de linker pagina (1.106) staan – heel opvallend – bijna twee identieke opnamen afgedrukt. Op de rechterpagina (1.107) een vijftal foto’s van op de vlucht zijnde vrouwen en kinderen.
Zowel Friedmann als Pohorylle zetten zich met verve in om het door de Franqistische Fascisten veroorzaakte ellende te vereeuwigen onder de versluierende cape Robert Capa. In 1937 brengt Life magazine een van de al eerder gepubliceerde foto’s uit in haar editie van maandag 12 juli. “Robert Capa’s camera catches a Spanish soldier the instant he is dropped by a bullet through the head in front of Córdoba”.
Friedmann is op dat bepaalde moment actief in een business-tour in Parijs om zijn eigen zakelijke belangen te behartigen. Pohorylle is druk doende in Spanje. Zij richt zich meer op de antifascistische intellectuelen zoals Hemingway en Orwell en voert foto-opdrachten uit voor o.a. de Franse krant Ce Soir, de bladen Life, Illustrated London News en de Volks-Illustrierte. Ze had de naam Greta Taro aangenomen, een samenvoeging van de voornamen van de Zweedse actrice Greta Garbo en Tarō Okamoto, een Japanse artieste om haar werk onder eigen label uit te brengen, het Photo Taro label. Het werk van Endre Friedmann blijft uitgebracht worden onder het pseudoniem Robert Capa. Terwijl Friedman in Frankrijk verblijft komt Pohorylle op maandag 26 juli 1937 onder bijzondere omstandigheden om het leven, Endre is er behoorlijk van ontdaan.
Het leven voor Endre gaat door en zijn ster als oorlogsfotograaf rijst succesvol, schiet succesvolle opnamen totdat hij op dinsdagmiddag 25 mei 1954 om 13.00 uur in Vietnam op een landmijn stapt en om het leven komt.
In 1975 is het de Engelse journalist en oorlogscorrespondent Phillip Knightley die in zijn boek The First Casualty uit de doeken doet dat de Fallen Soldier in werkelijkheid een gemanipuleerde foto is. Het is de start van een – nog immer voortdurende – slepende controverse. Terwijl Capa-gelovigen overtuigd zijn en blijven van de authenticiteit, menen toonaangevende historici, wetenschappers, fotografen en onderzoeksjournalisten het tegendeel al lang en breed bewezen te hebben. In 2003 claimde het Spaanse nieuwblad El Periodico in een artikel dat de bewuste foto niet genomen kon zijn in Cerro Muriano zoals beweerd maar in de buurt van het plaatsje Espejo. José Manuel Susperregui, een expert op het gebied van fotografische techniek en Universitair docent communicatie concludeerde dat Llano de Banda de werkelijke locatie geweest moet zijn.
Los daarvan bestaat er discrepantie over het moment van foto-opname, dat ze niet – zoals beweerd – in de namiddag genomen kan zijn maar in de ochtend. De Spaanse academicus Hugo Doménech toonde in 2008 in een documentaire aan dat Federico Borrell García, de als Fallen Soldier gedoodverfde persoon, onmogelijk de man op de foto kan zijn. Voor Jamie Hyneman en Adam Savage van het populaire wetenschappelijke wetenschapsprogramma Mythbusters zou het een interessante uitdaging zijn. Misschien ook voor u? Verplaatst u zichzelf eens in tijd en situatie, met een niet-automatische camera in de aanslag een ‘geluks-shot’ te maken van een man die op het moment dat u afdrukt dodelijk geraakt wordt en neerstort om niet veel later op exact dezelfde plek en tijd (zie o.a. de wolkenformaties en de ondergrond) nogmaals een ‘geluks-shot’ te maken van opnieuw een man die op het moment dat u afdrukt dodelijk geraakt wordt en neerstort.
Vraagt u zich af waar het vorige dodelijke slachtoffer gebleven is, is het een onverklaarbaar wonder evenals dat uzelf niet geraakt wordt terwijl u onveranderd op de zelfde plek, niet verder naar links, rechts, omhoog of naar onderen maar in dezelfde positie, staand in de vuurlinie, een nieuwe ‘one-in-a-million-shot’ schiet?
Myth Busted …. zouden Jamie Hyeneman en Adam Savage van het Amerikaanse populaire wetenschappelijke televisieprogramma zeggen.